Монгол Улсад нисэх хүчин үүсэн байгуулагдсаны 90 жилийн ойг тохиолдуулан “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудлын захирал М. Даваажавыг “Ярилцах цаг” булангийн зочноор урилаа.

-Юуны өмнө танд нисэх хүчний 90 жилийн ойн баярын мэнд хүргэе. “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудлын түүхээс товчхон сонирхуулна уу?

-Баярлалаа. Танай сониноор дамжуулаад нисэхийн салбарт ажиллаж байгаа үе үеийнхэндээ түүхт ойн баярын мэнд хүргэе. 90 жилийн түүхтэй нисэх хүчний тулгын чулууг  1925 оны тавдугаар сарын 25-нд анх тавьсан байдаг. Хожим 1930-аад оны дунд үеэс зөвлөлтийн Добролет байгууллага Улаан Үд-Улаанбаатарын хооронд агаарын тээврийн нислэг хийхээр манай улсаас зөвшөөрөл авч Морингийн хөндийд шороон зурвастай аэродром, нисэх буудал байгуулж Добр гэж нэрлэх болсноор олон улсын нисэх буудлын түүх эхэлсэн.

Харин 1957 онд Цэрэг ба Нийгмийг аюулаас хамгаалах хэргийг эрхлэх яамны сайдын тушаалаар Буянт-Ухаа нисэх онгоцны төв буудал байгуулагдсан. Дараа жил нь Ил-14 онгоцоор Улаанбаатараас Эрхүү, Бээжингийн чиглэлд олон улсын нислэг хийдэг болсноор “Буянт-Ухаа” олон улсын нисэх буудал болж өргөжсөн. Сүүлд 1990 оны дундуур Азийн хөгжлийн банкны зээлээр өргөтгөл хийгдсэнээр хүнд даацын агаарын хөлгүүдэд үйлчлэх хүчин чадалтай 4D категорийн аэродром, нисэх буудлын болон үйлчилгээний хамгийн сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсон 24 цагийн үйл ажиллагаатай орчин үеийн нисэх буудал болсон.  2005 онд Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоолоор “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудал гэж өөрчлөн зохион байгуулсан. Манай байгууллага таван газар, есөн алба, дөрвөн хэлтэс гурван тасагтай. 700 гаруй ажилчинтай.

-Гадна талбайн зүлэгжүүлэлт, дотоод тохижилт гээд өөрчлөгдсөн зүйл нэлээдгүй харагдлаа. Танай хамт олон ойгоо хэрхэн угтаж байна вэ? 

-Ойн хүрээнд Иргэний нисэхийн ерөнхий газар  болон “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудлын хамт олон өргөн хүрээтэй, бүтээлч ажлуудыг хийлээ. Баяр ёслол гэхээсээ илүү  бүтээн байгуулалт өрнүүлж, ажлын үр дүнгээр  ойгоо угтаж  байна. Хамт олноороо  гадна, дотно  тохижилтоо сайжруулж, зорчигчдод үйлчлэх  тал дээр илүү анхаарч байна.  Ойгоо угтаад Аюулгүй байдал хамгаалалтын алба бусдыгаа уриалаад Хан-Уул дүүргийн хөгжлийн бэрхшээлтэй 63 дугаар тусгай сургууль дээр хүмүүнлэгийн аян зохион байгуулсан. Хамт олноосоо зургаан сая төгрөг цуглуулаад “Сэтгэлийн дэм” гэсэн  бүтэн өдрийн хөтөлбөр зохиож анги танхимыг нь тохижуулж, бэлэг өгч,  200 гаруй ном хандивласан. 

Хамгийн  гол ажил бол жуулчдыг татахын тулд  сайхан сэтгэгдэл төрүүлэх, тэднийг тохитой аюулгүй байлгах учраас энэ чиглэлийн ажлыг түлхүү санаачлан хийж байна. Жишээлбэл, манай байгууллагын алба, тасгийнхан долоо хоногийг өөрсдийн нэрэмжит болгоод тэр хугацаандаа ажил сайжруулах төлөвлөгөө гаргаж танилцуулдаг. Өөрөөр хэлбэл төлөвлөсөн ажлаа удирдлага, хамт олондоо танилцуулаад хөрөнгө мөнгөнөөс авахуулаад бүх асуудлаа шийдүүлж, ажлаа хэрэгжүүлнэ. Зөвхөн тэр долоо хоногтоо дуусгачихгүй цаашид үргэлжлүүлээд явдаг учраас үр дүнтэй.  Мөн манай нисэх буудлын хамт олон 2017 оны нэгдүгээр сард ашиглалтад орох Хөшигийн хөндийн олон улсын нисэх буудлын төсөл хэрэгжүүлэгч компаниудтай судалгаа, төсөл дээр хамтраад нэлээд шургуу ажиллаж байгаа.  Мөн ирэх жил манай улсад болох АСЕМ-ын чуулга уулзалтанд бэлтгэх сүүлийн жилүүдэд аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх чиглэлээр тууштай ажиллаж байна.

-”Чингис хаан” нисэх буудал бол манай улсыг дэлхийд танигдах, өрсөлдөхөд чухал үүрэгтэй. Ер нь нисэх буудлын хөгжил ямар шатанд байна гэж үзэж байна вэ?

-”Чингис хаан” олон улсын нисэх буудал  бусад орныхтой  харьцуулахад жижигхэн.  Гэхдээ манай улсын хэмжээнд боломжийн ч сүүлийн үед манай улсын уул уурхай, ашигт малтмал, эко орчинг сонирхон ирж байгаа  жуулчдын тоо нэмэгдсээр байна. Тиймээс нисэх буудлыг дэлхийн стандартад нийцүүлж, хөгжүүлэх шаардлагатай. Ер нь нисэх буудлын хөгжил тухайн улсын хүн амын тооноос огт шалтгаалдаггүй.

“Чингис хаан” олон улсын нисэх буудал  анх цагт 500 хүнд үйлчлэх хүчин чадалтай баригдсан бол сүүлд 1994- 1997 онд Азийн Хөгжлийн Банкны зээлийн хөрөнгөөр нисэх буудалд өргөтгөл хийснээр цагт 800 хүнд үйлчлэх боломжтой болсон. Түүнээс хойш мөн бид хэд хэдэн удаа засвар шинэчлэл хийж  зай талбайгаа томруулснаар одоо цагт 1000 хүнд үйлчлэхээр зохион байгуулагдсан, олон улсын стандартад нийцсэн 24 цагийн үйл ажиллагаатай зорчигч үйлчилгээний цогцолбор болж өргөжөөд байна. “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудлаар дунджаар жилд 1.1 сая мянган  зорчигч үйлчлүүлсэн гэсэн судалгаа бий. Нислэгийн хувьд зуны оргил ачааллын үеэр өдөрт 45-50 онгоц бууж хөөрдөг. 

- Ер нь дэлхийн жишигт хүрсэн нисэх буудал гэхээр ямар шаардлага хангах ёстой вэ. Шинээр баригдаж байгаа Хөшигийн хөндийн олон улсын нисэх буудал энэ шаардлагыг бүрэн хангах уу?

-Олон улсын нисэх буудалд тавигддаг тодорхой шаардлагууд байдаг. “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудлын хувьд шаардлагуудын ихэнх хувийг биелүүлдэг ч учир дутагдалтай талууд бий. Тухайлбал, дэлхийн жишигт хүрсэн нисэх онгоцны буудал  бол зорчигч үйлчлүүлэгчдийн хэрэгцээг хангасан олон улсын стандарт шаардлагад нийцсэн байхаас гадна номын сан, драмын театр, кино театр, сүм гэх мэт бусад өндөр зэрэглэлийн үйлчилгээг хангасан байдаг. Янз бүрийн шашин шүтлэгтэй хүмүүс тухайн улсын нисэх буудлаар дамжин өнгөрөхдөө мөргөл үйлдэнэ. Энэ мэтээр зорчигчид нисэх буудлаар үйлчлүүлэхдээ цагийг өөрийн сонирхсон зүйлдээ зарцуулах ёстой. Манайд наад зах нь транзит танхим байхгүй.  Харин хөшигийн хөндийн нисэх буудал жилд гурван сая зорчигч хүлээн авах хүчин чадалтай. Мөн аль болох  дэлхийн жишигт хүрсэн үйлчилгээг ойртуулахаар хичээн ажиллаж байна. Шинэ нисэх буудлын менежментийг хэрхэн хийхийг мэдэхгүй ч олон улсын стандартад нийцсэн үйлчилгээтэй нисэх буудал болно.

- Шинэ нисэх буудал ашиглалтад орохоос өмнө АСЕМ-ын уулзалт болно. Хүндэт зочдоос гадна жуулчдыг хүлээж авах бэлтгэл хэр байна вэ?

- Хөшигийн хөндийн олон улсын  нисэх буудал ашиглалтад ортол хоёр жилийн хугацаа байна. Хугацаандаа ашиглалтад орлоо ч гэсэн нүүлгэн шилжүүлэлт, навигацийн тоног  төхөөрөмж суурилуулах, шалгалтын нислэг, олон улсад зарлах гээд багагүй хугацаа шаардана. Тиймээс шинэ нисэх буудалтай болно гээд хоёр жилийн хугацаанд  гар  хумхиад сууж таарахгүй. АСЕМ-ын зочид, төлөөлөгчдийг хүлээж авах бэлтгэлийг хангаж ажиллахаас гад­на, Ерөнхий сайдаар ахлуул­сан ажлын хэсэгт яаралтай шийдэх асуудлуудаа таницуулснаар онгоцны хөөрч буух хучилттай зурвас болон явгалах зам, зогсоолын асуудал, транзит нислэгийн төсөл зэрэгт шаардлагатай хөрөнгийн асуудлыг шийдүүлсэн. Үүнтэй холбогдуулаад ИНЕГ-аас “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудалд 20 орчим тэрбумын ажил хийхээр төлөвлөж байна. Транзит нислэгийн төсөл хэрэгжсэнээр нисэх буудлын зорчигчдын вокзалын хүчин чадал нэмэгдэхээс гадна шинээр есөн онгоцны зогсоолтой болж онгоц хөөрч буух зурвас шинэчлэгдэнэ. Мөн транзит заалтай болж талбайг томруулах гээд зураг төсөл, хөрөнгө, зохион байгуулалтын асуудал шийдэгдсэн. Тиймээс эдгээр ажлуудыг нислэг саатуулахгүйгээр энэ зундаа багтаагаад хийж дуусгах төлөвлөгөөтэй  байна. Энэ бүхнийг хийчихвэл АСЕМ-ын уулзалтын бэлтгэл бүрэн хангагдана.

Удахгүй улсын их баяр наадам болно гээд жуулчид ирнэ. Хотын дарга “Улаанбаатарын агаарын хаалга бол “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудал юм” гэж хэлсэн. Тиймээс манай хамт олон зорчигчдын үйлчилгээ, ая тухыг хангахын тулд төр засгаас шалтгаалахгүйгээр гадна тохижилт, ногоон байгууламж, тэмдэглэгээ гээд бүгдийг хийсэн. Жуулчдыг татах зорилгоор  Ниислэлийн Засаг даргын тамгын газартай хамтарч ажиллаж байна.

-Эдийн засгийн хямрал  нисэх буудалд хэр нөлөөлж байна. Хямралыг хохирол багатай даван туулахын тулд ямар ажил санаачилж байна вэ?

-Эдийн засгийн хям­рал манай байгууллагад мэдээж тодорхой хэмжээ­гээр нөлөөлж, мэдрэгдэж байна. Манай байгууллагаар үйлчлүүлдэг, хамтран ажилладаг компани, зорчигчдын тоо тодорхой хэмжээгээр буурч байна. Гэхдээ  ажилчдынхаа тоог бууруулж, зардлаа танах хүртэл  тэгж айхтар нөлөөлөөгүй. Байгууллагын эдийн засаг ч  дордсон юм алга.

Эдийн засаг хямарсан учраас аль болох зардлаа хэмнэх, орлогоо нэмэгдүүлэхээр ажиллаж байна. Гадны  компаниар хийлгэдэг  байсан засварын ажлаа аль болох өөрсдийн хүчээр манай алба, хэлтэс, тасгийнхан санаачлагаараа дотно тохижилтын ажлаа хийж байна. Мөн үйлчилгээг чанартай болгож, шинэ үйлчилгээг нэмэгдүүлэх гээд багагүй зүйл төлөвлөж, хэрэгжүүлж байна. 

-Увс, Хөвсгөл гээд аймгуудын нисэх буудлын дарга, ИНЕГ-т хариуцлагатай алба хашихаас эхлээд “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудлын захирал хүртэл энэ салбарт олон жил ажилласан хүний хувьд нисэхийн салбарын хөгжлийг хэрхэн харж байна вэ?

- 90 жилийн хугацаанд хөгжиж ирсэн иргэний нисэхийн салбар бол Монгол Улсын дэд бүтцийн гол салбар. Тэр хэрээрээ гадаадын олон оронтой агаарын харилцаатай байдаг. 2008 онд ИКАО олон улсын иргэний нисэхийн байгууллагын шалгалтаар Азидаа хүлээн зөвшөөрөгдсөн байгууллага болсон байна гэж дүгнэгдсэн.

Мэдээж  ажиллаж амьдарч байгаа байгууллагаа өөдрөгөөр төсөөлдөг. Тухайн улсын нисэх буудал хүн амаасаа шалтгаалахгүй хөгждөг гэж би дээр хэлсэн. Тухайлбал, Катарын Доха хотын хүн ам хэд билээ. Доха хотод  бүх тивийг холбосон транзит нислэг хийгдэж байна. Манайх ч тэгж хөгжих боломжтой. Манай улс газарзүйн байршлын хувьд их тохиромжтой. Ази, Европ болон бусад тивүүдийг холбосон бүх нислэг манай улсын агаарын замаар дамжих боломжтой.  Тиймээс  тэр олон байгууллага, зорчигчдыг татахын тулд олон улсын стандартад нийцсэн үйлчилгээтэй нисэх буудалтай байх ёстой. Хаагуур дамжин нисэхэд үнэ хямд байгаа, хаагуур нисэхэд дөт байна зэргийг зорчигч, тээврийн компаниуд шийднэ. Дээр нь манай улс эко, аюулгүй гэдгээрээ давуу талтай.